بازشماری احکام فقهی اسمای الهی / معنای «اسم» در روایت امام رضا(ع)

کارگر آنلاین : جلسه درس تفسیر تربیتی قرآن کریم آیت‌الله هادی عباسی خراسانی، چهارشنبه، 2 مهرماه در حوزه علمیه قم برگزار شد.

این استاد حوزه در این جلسه به تبین و توضیح درباره آیه «بسم الله الرحمن الرحیم» پرداخت؛ متن سخنان او از نطر می‌گذرد:

در آیه بسم الله، الفاظ واحد است ولی معانی با توجه به جایگاه‌های مختلف این آیه، متعدد است. اسم به معنای نام است، الله اسم جامع است، الرحمن صفت جامع است و الرحیم صفت خاصه است؛ یعنی الرحمن همان تعبیر آیه شریفه است که می‌فرماید: «وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ». در نتیجه رحمان، رحمت فراگیر است و رحیم رحمت اختصاصی است. در رحمانیت اطلاقی است که توجه به استعداد دیگران نیست اما در رحمت رحیمیه استعداد دیگران مورد توجه است.

یک آیه عرض کنم که هر دو رحمت در آن بیان شده و تفسیر شده است. آیه 156 سوره اعراف می‌فرماید: «وَاکْتُبْ لَنَا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الْآخِرَةِ»، بنابر برخی روایات حسنه دنیا و آخرت، نعمت ولایت است. «إِنَّا هُدْنَا إِلَیْکَ قَالَ عَذَابِی أُصِیبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ» این همان رحمانیت است. از اینجا به بعد آیه، بیان رحمت رحیمیه است: «َسَأَکْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَالَّذِینَ هُمْ بِآیَاتِنَا یُؤْمِنُونَ».«سَأَکْتُبُهَا»، یعنی این رحمت را برای کسانی می‌نویسیم که تقوا دارند و به آیات ما ایمان دارند. پس معلوم می‌شود این رحمت، رحمت خاصه است و فرع بر ایمان است.

در آیه شریفه «بسم الله الرحمن الرحیم» در سوره مبارکه حمد، معنا این است که آغاز به نام خدایی است که این خدا رحمن است، یعنی حمد مطلق، مالکیت مطلقه، عبادت مطلقه، استعانت مطلقه و هدایت مطلقه و بیان صراط مستقیم علی الاطلاق از آن اوست؛ و رحیم، یعنی حمد خاص هم از آن اوست. عبادت و استعانتی که خاص انسان‌های مومن است از آن اوست و صراط مستقیم که صراط انسان‌های خاص است و اختصاص به متقین دارد از آن اوست. بنابراین می‌توانیم بگوییم آیات سوره حمد، مفسر آیه بسم الله است.

یک بحث دیگری که اینجا مطرح است این است که روایات بسیاری در تفسیر آیه شریفه «بسم الله الرحمن الرحیم» وارد شده است. عرض ما این است یکی از بهترین تفاسیر، تفسیر آیه به روایات است. اول چند نکته فقهی عرض کنیم بعد وارد بیان روایات شویم. اسمای الهی چند حکم فقهی دارد: اولا ما باید حرمت این اسما را نگهداریم. نگهداری حرمت اسما انواع و اقسام دارد. یک اینکه باید در مرحله علمی و عملی، جدال با آیات نداشته باشیم یعنی اینطور نباشد که به اسامی حضرت حق قسم بخوریم و در گفتمان‌های جدلی‌مان نیاوریم. حرمت دیگر این است که اگر خواستیم به این کلمات دست بزنیم بدون طهارت دست نزنیم. اگر به نجاست آلوده شد باید سریع آن را تطهیر کنیم. این حکم همه اسمای الهی است.

ما نمی‌توانیم قرآن را به دست کودکان بدهیم. حکم بعدی لزوم تسبیح و ذکر به «بسم الله الرحمن الرحیم» است. خود این آیه از اذکار خاص است. حکم دیگری که قابل توجه است این است که تا قصاب آیه بسم الله را نگوید، آن ذبح، ذبح شرعی نیست. اینها احکام بسم الله است. یکی دیگر از احکام این است که کارهایمان را با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع کنیم.

این حدیثی که محضرتان عرض می‌کنم در «منهج الصادقین» است که امام رضا(ع) فرمودند: «مَعْنَى قَوْلِ الْقَائِلِ بِسْمِ اللهِ أَیْ اَسِمُ عَلَی نَفْسِی بِسِمَۀٍ مِنْ سِمَاتِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَ هِیَ الْعُبُودِیَّۀُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ مَا السِّمَۀُ قَالَ الْعَلَامَۀُ»، در این روایت حضرت هم معنای لغوی را بیان کردند و هم تطبیق مصداقی را بیان کردند. فرمودند «سمه» به معنای علامت‌گذاری است و بهترین علامت‌ها عبادت است. پس همه ما با عبادتمان در حال علامت‌گذاری هستیم. برای همین می‌توانیم بگوییم کسی که خودش دارد «بسم الله» را در هر مرحله‌ای از مراحل زندگی می‌گوید خودش هم یک آیت الهی می‌شود.

انتهای پیام